Rozwijanie zainteresowań czytelniczych u dzieci w wieku przedszkolnym
Rozwój zainteresowań czytelniczych uwarunkowany jest dojrzewaniem całej osobowości. Aby dojść do etapu samodzielnego, wnikliwego i krytycznego czytania dziecko musi przejść przez określone etapy rozwoju czytelniczego, a mianowicie: oglądanie ilustracji, słuchanie wierszy, opowiadań, baśni, własne opowiadania. Już trzyletnie dziecko chętnie słucha opowiadania jeśli jest ono ciekawe, pogodne, ładnie ilustrowane a pani pięknie mówi. To samo odnosi się do przekazywania utworów starszym dzieciom. Mogą one jednak już czasem przeżyć chwilę grozy, byle tylko trwała krótko i dobrze się kończyła. Takim dzieciom często pozostawia się już pewien problem do samodzielnego rozwiązania, co dzieci bardzo lubią. Czytając dzieciom książki musimy jednak uwzględnić możliwości ich percepcji, cechy osobowości, wrażliwość emocjonalną, zainteresowania poznawcze. Dla niektórych nadmiernie emocjonujące sytuacje mogą stanowić zbyt silne przeżycie, wywołać długotrwałe lęki, podczas gdy dla innych dzieci taka doza emocji może tylko wzbogacić doznania.
Dobierając literaturę dla dzieci musimy pamiętać również o tym, że dzieci lubią się śmiać. Dlatego tak chętnie słuchają humorystycznych utworów Jana Brzechwy, Juliana Tuwima, Wandy Chotomskiej czy też innych autorów literatury dziecięcej. Uśmiech, dowcip, właściwie pojęta satyra, pogłębiając odbiór utworu literackiego, mogą stanowić cenną pomoc w pracy wychowawczej. Ponadto mali czytelnicy mają niezwykłą wrażliwość językową. Już trzy – czterolatki cieszą elementy dźwiękowe języka, wyrażenia dźwiękonaśladowcze, odtwarzanie głosów ptaków („Ptasie radio” J. Tuwima), odgłosów wydawanych przez różne maszyny („Lokomotywa”), śmiesznie brzmiące wyrazy lub nazwiska bohaterów. Z wiekiem do wrażliwości i reakcji na brzmienie słów dochodzi reakcja na niespodziankę, jaką niesie treść.
W wieku przedszkolnym poznawcza wartość książek odgrywa mniejszą rolę niż w wieku późniejszym, gdyż w tym wieku najważniejsze jest bezpośrednie doznanie. Wiele utworów może stanowić jednak punkt wyjścia do wspólnych działań poznawczych rozbudzających zainteresowania przedszkolaka. Dziecko w pewnym momencie dostrzega, że oprócz własnego, bliskiego otoczenia – domu, ulicy, przedszkola – istnieje inny świat, o którym można dowiedzieć się właśnie z książek. Z różnymi bohaterami dzieci mogą odkrywać tajemnice przyrody, przenieść się do dalekich krain, na inne kontynenty.
Ważnym czynnikiem kształtującym zainteresowania czytelnicze dzieci w wieku przedszkolnym jest zapewnienie im dostępu do książek. Dużą rolę odgrywają „kąciki książki”, „biblioteczki grupowe”. Poza tym każde dziecko powinno już mieć w domu swoją biblioteczkę. Ważne jest, aby od najmłodszych lat dziecko przyzwyczajało się do posiadania książek, polubiło je, nauczyło się z nimi obchodzić i szanować je. Ważne, aby miało łatwy dostęp do swego księgozbioru i od początku było wdrażane do utrzymania w swojej biblioteczce ładu i porządku. Powinniśmy starać się aby ofiarować dzieciom książki prezentujące wysoki poziom literacki i wartościowe pod względem artystycznym ilustracje. Ważne jest także, aby książki dla dzieci były możliwie różnorodne. Stałe i systematyczne spotkania dzieci z książką aktywizują ich rozwój intelektualny i emocjonalny budząc wrażliwość estetyczną, sprzyjają rozwijaniu postaw twórczych oraz wyzwalają różne formy ekspresji.
W pracy z dziećmi powinniśmy się kierować poglądem wypowiedzianym przez J. A. Komeńskiego: „za pomocą książek wielu staje się ludźmi uczonymi nawet poza szkołą, bez książek zaś nikt nie wykształci się, nawet w szkole i dlatego kto się ubiega o mądrość, ten księgi miłować powinien nad srebro i złoto”.
Organizowany w środowisku rodzinnym, kierowany proces czytelnictwa spełnia wiele funkcji, z których najistotniejsze można określić następująco:
– funkcja poznawcza (dostarcza wiedzy o najbliższym środowisku geograficzno-społecznym, o rzeczywistości, w jakiej dziecko żyje i działa);
– funkcja kształcąca (sprzyja rozwojowi sfery umysłowej, do której należą: wyobraźnia, pamięć, uwaga, twórcze myślenie, a także sfery emocjonalnej oraz rozwojowi uczuć wyższych);
– funkcja wychowawcza (kształtuje podstawę postaw czytelniczych, pomaga w rozwiązywaniu niektórych problemów wychowawczych, ułatwia kontakt między dzieckiem a dorosłym – funkcja leczniczo-zastępcza (pozwala dzieciom chorym oderwać się od smutnej rzeczywistości, przenieść się w inny świat: radośniejszy, bardziej kolorowy, pozwala pomarzyć, wcielając się w bohaterów książek);
– funkcja społeczna (sprawia, że obcowanie z książką przyczynia się do umacniania więzi w rodzinie, kształtowania pozytywnych cech charakteru, wywiązywania się z obowiązków, samodyscypliny czy służenia innym ludziom wzorem bohaterów książkowych);
– funkcja psychologiczna (w trakcie lektury rodzi się więź emocjonalna z pozytywnym bohaterem, która pozwala przeżywać poznane treści literackie);
– funkcja czytelnicza, zwana rekreacyjną (tekst literacki słuchany, a następnie samodzielnie czytany może być źródłem inscenizacji i dramatyzacji, kreowania bohaterów i akcji).